مرز باریک میان بشکه و بمب

خط ارتباطی میان بشکه های نفت و بمب هایی که در گوشه و کنار دنیا منفجر می شوند بسیار روشن است. دولت ها به پشتوانۀ همین وضع مالی مناسب است که باعث گسترش فرقه های افراطی می شوند، بسیاری از اشکال آزادی و پیشرفت در کشور را به محاق می برند و با کمک مالی به نهادهای حامی تروریسم به تقویت دشمنی و کینه توزی در دنیا دامن می زنند.
بررسی کمک های مالی به تروریسم بدون تمرکز بر کشورهای عربی بخصوص عربستان سعودی و میادین نفت حاصلخیز این کشور تقریباً غیرممکن است. بسیای از صاحب نظران عربستان را بزرگترین حامی مالی گروه های شبه نظامی تروریست نظیر القاعده، طالبان، داعش و لشکر طیبه در جنوب آسیا می دانند. هیلاری کلینتون در سال 2009 طی نامۀ محرمانه ای به دیپلمات های امریکایی گوشزد می کند: «کمک های عربستان سعودی، مهم ترین منبع مالی تروریست های سنی در سرتاسر جهان است».
رفتن به عربستان برای تروریست ها کار دشواری نیست. شبه نظامیانی که برای اخذ کمک مالی به عربستان چشم دوخته اند، با هدف زیارت اماکن مقدس و در هیئت حجاج به راحتی وارد این کشور می شوند و از مؤسسات خیریه پول دریافت می کنند. مقامات عربستان سعودی نیز غالباً کمک مالی نهادهای عربی به گروه های تروریستی را موضوعی جدی تلقی نمی کنند.
به گزارش کنگرۀ امریکا در سال 2007، پس از وقوع فاجعۀ 11 سپتامبر، عربستان سعودی از سوی نهادهای رسیدگی به این واقعه، به عنوان «اصلی ترین منبع مالی حامی القاعده قبل و بعد از حملۀ 11 سپتامبر معرفی شده است». یک گروه مطالعاتی عراقی نیز در گزارشی اعلام کرد: «بودجۀ شورشیان سنی عراق از طریق کمک های مالی عربستان سعودی و سایر کشورهای ثروتنمد خلیج فارس تأمین می شود». مقامات عراقی همواره از دولت عربستان درخواست کرده اند که در جهت محدود کردن کمک های مالی به گروه های تروریستی عراق اقدامات جدی تری انجام دهد. دفتر حسابرسی دولت امریکا مشکل را چنین توضیح می دهد: «درآمد میلیارد دلاری صنعت نفت عربستان عمدتاً به دولت تعلق دارد اما با این حال فرصت های مالی خصوصی بسیاری را در این کشور ایجاد می کند و سعودی های ثروتمند از این فرصت برای کمک های مالی به سازمان های خیریه و مؤسسات حامی تروریست استفاده می کنند». یکی از مقامات سابق ادارۀ اطلاعات مرکزی امریکا در این خصوص گفته بود: «ما در جهانی زندگی می کنیم که عربستان سعودی از صادرات نفت میلیاردها دلار به دست می آورد و بخش قابل توجهی از آن سهم وهابی ها برای انجام عملیات خرابکارانه شان در سطح جهان می شود».
عربستان سعودی که در خاک ارزشمند و سرشار از نفت حاشیۀ خلیج فارس واقع شده از یک سو کشوری است که به واسطۀ درآمد هنگفت حاصل از فروش نفت اقتصاد شکوفایی دارد و از سوی دیگر خاستگاه بسیاری از جریانات فکری افراطی تلقی می شود.
دولت عربستان یک دولت رانتی است که از شهروندان مالیات دریافت نمی کند اما مطابق با قوانین اسلام مردم عربستان موظف هستند 2.5 درصد درآمد خود را در قالب زکات به بنگاه های خیریه بدهند. برخی از خیریه ها، مبالغ به دست آمده را با مقاصد بشردوستانه به مصرف می رسانند و بسیاری دیگر پول مردم را در راه تقویت مالی تروریسم هزینه می کنند.
شهروندان ثروتمند سرزمین نفت خیز تنها منبع تأمین مالی جریان های افراطی نیستند، بلکه رژیم عربستان سعودی نیز با بی تفاوتی و چشم بستن بر ارسال پول مؤسسات خیریه به گروه های افراطی در مسیر حمایت از سازمان های تروریستی گام برداشته و با آنها همدست شده است. علاوه بر این دولت عربستان به واسطۀ پول زیادی که از فروش نفت کسب می کند به مدارس مذهبی که ابزاری برای ایجاد و گسترش جریانهای تروریستی هستند کمک مالی می دهد. مدرسۀ سلفی- وهابیت یک مدرسۀ دینی رسمی در عربستان است که پایۀ مذهبی و ایدئولوژیک بسیاری از گروه های بنیادگرا را تشکیل می دهد. همچنین شمار زیادی مدارس مذهبی اشاعه دهندۀ وهابیت در پاکستان وجود دارند که از پشتوانۀ مالی عربستان برخوردارند و محل تحصیل بسیاری از اعضاء گروه طالبان معرفی شده اند.
پول نفت، تهدیدی برای میادین نفت  
اگرچه بسیاری از افرادی که به استخدام گروه های تروریستی در سطح جهان درمی آیند اهل عربستان هستند و فهم دینی کشور عربستان از بسیاری جهات به این گروه های تندرو شباهت دارد اما با این حال این کشور هیچ گاه از خطرها و تهدیدهای تروریست ها در امان نبوده است. در نوامبر 2003 بیش از 30 نفر از شهروندان عربستان سعودی توسط القاعده کشته شدند. در می 2004 این گروه تروریستی پنج کارگر خارجی را در یک مجموعۀ پتروشیمی در ینبو به قتل رساند. د ر 29 می همان سال نیز اتفاق مشابهی برای گروه بیست نفره ای شامل عربستانی و غیر عربستانی روی افتاد و در سال 2006 نیز نیروهای امنیتی سعودی از انفجار بمب گروه القاعده در ابقیق، بزرگترین مجموعۀ پالایش نفت دنیا جلوگیری کردند.
عربستان سعودی دو دارایی بسیار مهم و با نفوذ را در سرزمین خود جای داده است؛ یکی اماکن مقدس مسلمانان در مکه و مدینه و دیگری ذخایر نفت و مجموعه های عظیم پتروشیمی که اقتصاد عربستان سعودی و جهان بر پایۀ آنها قرار گرفته است. از این رو همواره یکی از نگرانی های مقامات ریاض حملات خرابکرانۀ گروه های تروریستی به میادین نفتی و به تصرف درآوردن آنها بوده است.
ظهور داعش
در حملۀ داعش به شهرستان موصل واقع در شمال عراق، جنگجویان مبلغی بالغ بر 500 میلیارد دینار معادل 40 میلیون دلار را غارت کردند. داعش ارتشی شورشی متشکل از سنی ها است که نام خود را «دولت اسلامی عراق و شام» و هدفش را ایجاد خلافت سنی مذهب در منطقه اعلام کرده است.
دولت شیعه مذهب عراق، عربستان را به حمایت مالی از این گروه تروریستی متهم کرده است. نوری المالکی نخست وزیر پیشین عراق در این خصوص گفته بود: «ما عربستان سعودی را مسئول پشتوانۀ مادی و معنوی گروه داعش می دانیم».
اما امریکا که مهمترین متحد عربستان است این اظهارات نوری المالکی را نادرست خوانده وآنها را رد کرده است.
با این حال برخی از افراد نظراتی متفاوت با نظر مقامات امریکایی دارند. به گزارش دویچه وله، گانتر مِیِر، مدیر مرکز تحقیقات جهان عرب در دانشگاه ماینز می گوید: «بدون شک مهمترین منبع مالی داعش از سوی دول خلیج فارس به خصوص عربستان سعودی تأمین می شود». به اعتقاد وی هدف عربستان از کمک های مالی به داعش تقویت کردن آن در جنگ علیه رژیم بشار اسد در سوریه است. سه چهارم مردم سوریه سنی مذهب هستند اما سوریۀ تحت حاکمیت اقلیت علوی مذهب که شاخه ای از اسلام شیعی است قرار دارد. به اعتقاد میر، به بیان بهتر عمده ترین منابع مالی داعش میادین نفت عربستان سعودی هستند.
به پا خواستن گروه افراطی موسوم به داعش که امنیت بین المللی را به خطر انداخته، از نظر تعداد اعضاء، دامنۀ گسترش، قابلیت های مبارزه و تأثیرات بالقوه در منطقه از القاعده فراتر رفته است. بنابراین بدیهی است که عربستان سعودی برنامه هایی برای مقابله با تفکرات داعشی نیز ترتیب دهد. شیخ مفتی یکی از شیوخ صاحب نفوذ عربستان، در اظهار نظری این گروه تروریستی را «خوارج» زمانه خواند و و با این عنوان از سلفی- وهابیت در این کشور خواست که فاصلۀ خود را با نهادهای افراط گرا حفظ کنند. پادشاه عربستان نیز با انتقاد شدید از گروه های خرابکارانه ای که برای توجیح اعمال خود از نام اسلام استفاده می کنند به شدت انتقاد و تأکید کرد اسلام، متفاوت از آن چیزی است که این گروه ها ارائه می دهند.
با وجود این اقدامات، عربستان سعودی همچنان در مظان اتهام حمایت از داعش و گروه های نظیر آن قرار دارد. به گزارش ترکیش ویکلی، اصلی ترین دلیل این باور، وجود رقیب قدرتمندی به نام ایران در همسایگی عربستان است. عربستان با هدف رقابت با رشد قدرت و نفوذ ایران در منطقه، از گروه های مختلفی حمایت می کند تا تأثیر خود را در منطقه افزایش دهد. اما باید توجه داشت که کمک عربستان سعودی، فقط مادی است و این کشور هیچ گونه نفوذ ایدئولوژیکی بر گروه های تحت حمایت مالی خود ندارد. به همین دلیل است که اگرچه عربستان جنایات مرتکب شده از سوی داعش و گروه های نظیر آن را رد می کند اما این گروه به دلایل سیاسی متعددی در عربستان مورد حمایت قرار گرفته اند و متوقف کردن آنها کار ساده ای نیست.
نفت و تروریسم
نفت و تروریسم مفاهیمی هستند که عمیقاً در هم گره خورده اند. اینکه بخش عظیمی از منابع پولی تروریست ها را کشوری با بزرگترین ذخایر نفت دنیا تأمین می کند تصادفی نیست. اگر پول هنگفتی که عربستان در ازاء فروش نفت به غرب به دست می آورد وجود نداشته باشد، این کشور ثروتی نخواهد داشت که در راه تدارک اسلحه و حمایت از سازمان های تروریستی به مصرف برساند. پول حاصل از بخش نفت در صنعت عربستان سعودی، 92.5 درصد درآمد بودجه، 90 درصد درآمد حاصل از صادرات و 55 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. ثروت سعودی ها که پشتیبان مالی نهادهای خیریه و مؤسسات آموزشی حامی تروریسم هستند از همین درآمد قابل توجه به دست می اید.