مقدمه در سالهای اخیر، موضوع فرقهها همچون سازمان تروریستی مجاهدین خلق از جمله جریانهای مخرب بر ذهن و رفتار افراد با تبلیغات دروغین، نفوذ آرام، پنهان و تدریجی این گروهها در لایههای مختلف جامعه، به ویژه در میان جوانان و افراد جویای معنا، خطری است که تنها با برخورد امنیتی قابل مهار نیست، بلکه نیازمند […]
مقدمه
در سالهای اخیر، موضوع فرقهها همچون سازمان تروریستی مجاهدین خلق از جمله جریانهای مخرب بر ذهن و رفتار افراد با تبلیغات دروغین، نفوذ آرام، پنهان و تدریجی این گروهها در لایههای مختلف جامعه، به ویژه در میان جوانان و افراد جویای معنا، خطری است که تنها با برخورد امنیتی قابل مهار نیست، بلکه نیازمند آگاهیبخشی، تحلیل علمی و روشنگری فرهنگی است.
در این میان، سریال تلویزیونی “سارق روح” به عنوان یکی از معدود آثار نمایشی ایرانی که مستقیماً به این موضوع پرداخته، قابل توجه و بررسی است. این مجموعه تلاش میکند با زبان داستان و در قالب یک روایت معمایی–امنیتی، مخاطب را با ساز و کارهای جذب و کنترل ذهن در گروههای فرقهگون آشنا کند؛ موضوعی که سالها پیش توسط پژوهشگران برجستهای همچون مارگارت تالر سینگر در کتاب مشهور “فرقهها در میان ما” بهصورت علمی بررسی شده است.
“سارق روح” درباره چیست؟
“سارق روح” داستان خود را حول شخصیت نادر عابدی، استاد دانشگاه و کارشناس فرقه های تروریستی خطرناک، شکل میدهد. او با نگاهی پژوهشمحور و تحلیلی، وارد پروندههایی میشود که ظاهر آنها فرهنگی و اجتماعی است، اما در عمق خود به شبکههایی سازمانیافته با ساختاری فرقهای ختم میشوند.
سریال بهجای تمرکز صرف بر تعقیب و گریز، تلاش میکند نشان دهد که چگونه ذهن انسانها هدف قرار میگیرد؛ چگونه افرادی تحصیلکرده، سالم و حتی مذهبی، بهتدریج در دام گروههایی میافتند که هویت فردی، اراده و استقلال فکری آنها را سلب میکنند.
فرقهها؛ همانطور که هستند، نه آنطور که تصور میشوند
یکی از نقاط قوت “سارق روح” این است که فرقهها را نه بهصورت گروههایی عجیب و دور از دسترس، بلکه به عنوان پدیدهای مدرن، روزمره و نزدیک به زندگی عادی به تصویر میکشد. این دقیقاً همان نکتهای است که مارگارت تالر سینگر در کتاب “فرقهها در میان ما” بر آن تأکید میکند.
سینگر معتقد است :
“فرقهها در حاشیه جامعه زندگی نمیکنند؛ آنها در میان ما هستند.”
بر اساس تحلیلهای او، فرقهها معمولاً:
با وعده معنا، آرامش، رشد معنوی یا نجات فردی شروع میشوند.
از بحرانهای هویتی، عاطفی یا اجتماعی افراد بهره میبرند.
به تدریج با تکنیکهای روانشناختی، تفکر انتقادی فرد را تضعیف میکنند.
و در نهایت، فرد را به وابستگی کامل ذهنی و عاطفی به رهبر یا گروه میکشانند.
این الگوها به روشنی در روایت “سارق روح” قابل مشاهده است.
مهندسی ذهن؛ سرقتی بیصدا اما عمیق
عنوان سریال، “سارق روح”، بهخوبی به هسته اصلی مسئله اشاره دارد. در فرقهها و سازمان های تروریستی فرقه گرا همچون سازمان تروریستی رجوی، آنچه به سرقت میرود پول یا دارایی مادی نیست؛ بلکه اراده، هویت و قدرت انتخاب انسان است.
در کتاب “فرقهها در میان ما”، سینگر توضیح میدهد که بسیاری از اعضای فرقهها حتی متوجه نمیشوند چه زمانی کنترل ذهن آنها آغاز شده است. این فرآیند معمولاً شامل:
القای احساس خاص بودن
ایجاد ترس از دنیای بیرون
قطع تدریجی ارتباط با خانواده و دوستان
و تعریف یک حقیقت مطلق که تنها از مسیر رهبر یا گروه قابل دستیابی است.
سریال “سارق روح” با نمایش تدریجی این مراحل، به مخاطب نشان میدهد که خطر فرقهها ناگهانی نیست، بلکه آرام و خزنده است.
نقش آگاهی؛ نقطه اشتراک سریال و پژوهش علمی
هم در روایت سریال و هم در نگاه سینگر، آگاهی مهمترین ابزار پیشگیری است. شخصیت اصلی سریال بهجای برخورد سطحی یا شعاری، بر شناخت دقیق ساختار، زبان، نمادها و روشهای جذب این گروهها تأکید دارد.
مارگارت تالر سینگر نیز در کتاب خود بارها هشدار میدهد که:
ناآگاهی، افراد را آسیبپذیر میکند.
سادهانگاری درباره فرقهها، آنها را قدرتمندتر میسازد.
و سکوت اجتماعی، بهترین بستر برای رشد این جریانهاست.
از این منظر، “سارق روح” را میتوان اثری هشدار دهنده دانست که تلاش میکند حساسیت اجتماعی نسبت به این پدیده را افزایش دهد.
چرا پرداخت رسانهای به فرقهها مهم است؟
یکی از خلأهای جدی در فضای فرهنگی ما، کمبود گفتوگوی عمومی درباره فرقهها و تکنیکهای کنترل ذهن است. بسیاری از خانوادهها زمانی متوجه خطر میشوند که کار از کار گذشته است.
آثاری مانند “سارق روح” میتوانند:
آغازگر گفتوگو در خانوادهها باشند.
نگاه جامعه را از “قربانیمقصر” به “قربانیآگاهنشده” تغییر دهند و زمینه مراجعه به منابع علمی و نهادهای آگاهیبخش، مانند انجمن نجات، را فراهم کنند.
فریدون ابراهیمی رهایافته از فرقه تروریستی رجوی
